eski ormanlardan bir düş kirazı

İlk bitki bilmecem, bir bitki karşısında ilk büyülenişim. Çocuk anlayışıyla yaprağın ortasında büyüyen kırmızı bir meyve karşısında kim büyülenmez ki? Her ne kadar benim gördüğüm Ruscus hypoglossum (At dili) olsa da bu iki Ruscus birbirinin kardeşi, kuşkonmazgiller ailesinden. Sonra büyüdüm de dalların yassılaşarak yaprak biçimi aldığını, o meyvenin yaprağın ortasında bitmediğini öğrendim elbet ama hala bu dikenli çalının içimde yeri büyük. Asıl yaprak, meyvenin hemen üzerinde, ona şemsiyelik etmeye memur edilmiş ufacık tefecik yeşil yapraktır.

Yassılaşan gövde fotosentez yaparken gerçek yapraksa fotosentez yapmıyormuş. Bitkiyle ilgili bir diğer gariplik de meyve ve tohum üretiminin az olması ve bitkinin etrafında bu tohumları dağıtacak kuş popülasyonları olmasına rağmen meyve dağılımının da zayıf olması. Bu bilgilere dayanarak bitkinin Üçüncü Zaman’a ait (Tersiyer) -günümüzden 65 milyon ila 2.588 milyon öncesi- Avrupa’nın bazı bölgelerini kaplayan tropik ormanların bir kalıntısı olduğu düşünülüyor. Bitki çoğalmasını genellikle vejetatif üremeye borçluymuş. Eski ormanlardan bir düş kirazı işte.

Soğukları sevmediğinden midir bilinmez onu mutlaka başka bir çalının dibinde veya bir kayanın kuytusunda bitmiş, çiçeklerini de meyveye dönmüş görüyorum. Özellikle de kermes meşesi altında. Neredeyse diyeceğim ki ortakyaşar bu ikisi. Henüz karşılaşamasak da çiçeği tıpkı yıldız mantarına benziyor. Meyveler değirmi bilye, yeşilin ortasında kırmızı birer göz.

Milattan önce 4-5 yüzyıllardan beri ilaç olarak, dalları çelenk yapımında kullanılır, süs bitkisi olarak bahçeleri süslerken 19. yüzyıldan sonra unutulur olmuş. Halk hekimliğinde damar iltihapları, gut hastalığı, ödem, sarılık, taş hastalıkları, varis ve menopoz için kullanılırmış. Sonra hatırlanmış tekrar ama kökleri tıbbi amaçlarla kullanılmak üzere ihraç edilen bitkilerimizden biri, bu özelliği ne yazık ki pek yaramamış tavşan kirazına (Ruscus acuelatus). Yoğun toplama yüzünden türü azalmakta imiş. Tohumlarını toplayıp bahçelere ekmek için bundan iyi sebep bulunur mu?

Köklerinden elde edilen sıvı, roskogenin ve neoruskogenin gibi etkili maddeler ihtiva eder, damarların sıkılaşmasını sağlar. Ancak yüksek tansiyonu olan kişilerin kullanmaması gerektiği notu düşülmüş.

Genç sürgünlerin yenilebileceği, tohumlarının kavrularak kahve yerine kullanılabileceği bilgisi veriliyor.

Olgun sürgünleriyle süpürge yapılıyormuş. İngilizce adı da buradan geliyor olsa gerek; Butcher’s Broom (Kasabın süpürgesi) Geleneksel olarak kasapların kesim tahtalarını süpürmek için kullanılan anti-bakteriyel bir süpürge! Çalısından süpürge yapılan o kadar çok bitki var ki. Bu tüm cadıları ilgilendirdiğinden en kısa zamanda süpürge yapılan çalıları da yazmaya söz veriyorum içimden.

Kokinayı duymuşsunuzdur belki. Özellikle İstanbul’da uğur getirdiğine inanıldığı için yılbaşında evleri süsleyen Kokinanın dalları tavşan kirazından, meyveleri silcan’dan geliyor, bu da başka bir hikaye.

Herdem yeşil, yetingen bir bitki tavşan kirazı. Kuraklığa dayanıklı olduğu gibi hemen her tür toprakta yetişebiliyor. Yaprak dökmemesi onu iyi bir yer örtücü yapıyor. Gölgede büyüdüğünden ağaçlara akrabalık eden çalı katmanlarına da eklenebiliyor. Tohum elde edebilmek için hem erkek hem dişi bitkiler yetiştirmek gerekiyor.

Kasım-Aralık aylarında toplanan meyvelerden tohumlar çıkarılır. Çıkarılan tohumlar erken kış aylarında ekilebilir. Tohum kışlama ister. Kışlama ihtiyacı karşılanmasına rağmen geç çimlenebilir. İkinci seçenek ilkbahar başında kendiliğinden biten bir tavşan kirazının başına gidip yumrularından birkaçını ödünç alıp bahçeye ekmektir.