Endemik bir dağ çayı türü bodur deliçay (Stachys rupestris). Hakkında yapılan az sayıda araştırmadan birinde şu bilgi veriliyor; “Stachys türleri sahip olduğu antibakteriyel, antienflamatuvar, antipiretik, antioksidan ve sitotoksik etkilerinden dolayı, halk arasında cilt hastalıkları, ülser, kanser, solunum rahatsızlıkları ve böbrek hastalıklarında kullanılmaktadır.”
Bense merak ediyorum neden sadece kaya oyuklarında bittiğini. Kireçtaşı kayalarının oyukları (lapya) bir çok bitkiye ev sahipliği yapıyor ancak bazılarını toprakta da görebiliyorum. Bodur deliçaya ise sadece lapyalarda rastladım. Kayayla arasında şaşmaz bir bağ var. Kaya varsa o da mutlaka bir köşede bitmiş demektir, o varsa saksısı kayadır.
Türkiye’de kaydedilmiş 51’i endemik, 89 Stachys türü yetişiyor. Erhan Tuzlacı’nın verdiği bilgilerden 6 türün, çay olarak kullanıldığı veya peynir ve tarhana yapımına katıldığını öğreniyoruz;
– Stachys annua
– Stachys cretica subsp. anatolica
– Stachys cretica subsp. mersinaea
– Stachys lavandulifolia
– Stachys lavandulifolia var. lavandulifolia
– Stachys mardinensis
Ancak köylülerin verdiği bilgilere göre burada yetişen tüm Stachys türleri henüz karaçay bu kadar yaygınlaşmadan önce sabah sofralarını süslermiş. Bu kokudan ve tattan nasıl vazgeçildiğini anlayamıyorum. Demlenmeye hazır paketlenmiş bir ürün ayağına gidilmesi gereken bitkileri yerinden etmiş. Hazırın gücüne bak.