İlk karşılaştığımızda sultan dikeni (Centaurea antiochia) olduğunu düşünmüştüm. Doğduğum topraklara bir bağ diye bağrıma basmıştım, bu endemik Antakya dikenini. Bitkiyi iyice inceleyince hanım kavgalaz da (Centaurea nerimaniae) olabileceğini düşündüm. Anlaşılan hangisi olduğunu öğrenebilmem için gelecek bahar bitkinin bazı bölümlerini ölçmem ve saymam gerekecek.
İki bitki de endemik olmakla birlikte C. nerimaniae ile ilgili 2010 yılında yayımlanan bir makalede popülasyon büyüklüğünün 150 bitkiden daha düşük olduğu, kritik olarak tehlike altındaki türler arasında görülmesi gerektiği bilgisi verilmiş. Hangi tür olduğu bu yüzden önemli. Bugün IUCN’nin kırmızı listesinde yer almıyorsa da Türkiye’de kaç birey yaşadığını, durumunu öğrenebileceğim bir adres yok.
Bitkinin ilk örnekleri 2004 yılında İçel’in Arslanköy ilçesi yakınlarından Neriman ve Engin Özhatay, Şükran Kültür tarafından toplanmış ancak spesifik Centaurea anahtarları kullanılarak tanımlanamamış. 2007 yılında Şükran Kültür aynı bölgeden yeniden örnek alıp inceleyince bitkinin yeni bir tür olduğu sonucuna varmış. Neriman Özhatay’ı onurlandırmak üzere bitkiye “nerimaniae” tür adı verilmiş. Serpantin kayalıklarda yetişen bir İçel endemiği.
*
Kurak geçen son iki sene bitkimizin hangi tür olduğunu öğrenmemi engelledi. Çok yıllık olmasına rağmen ortalıkta görünmedi diken. Bu yıl yağan kış yağmurlarından, karından umutluyum. İşin altından kalkabilirsem belki hanım kavgalazın bu dağdan da birkaç arkadaşı olur. Hem serpantin kayalıklar dışında da yaşayabileceği anlaşılır.
*
Hanım kavgalazı tohumdan yetiştirdiğimin resmidir (Mayıs – 2022). Çiçek gövdesini yapması 3 sene sürdü ama ektiğim tüm tohumlar yeşerdi. Tüm dediğim de 3 tane tohum.
Açıkçası bu büyüyenin kim olduğunu da bilmiyordum. Ektiğim tohum çimlenmedi de rüzgârla taşınan başka bir tohum bu, diyordum. İnsan bir kolaycılıkla ektiği tohumun o sene çiçek yapmasını bekliyor. Oysa yaban bitkilerinde işler hiç böyle yürümüyor. Her kimse beklemek istedim ve işte meyvesi.
Hâlâ bitkinin tüm karakterlerine bakamadım ama Centaurea cinsinde bu çiçek rengine sahip türler parmakla sayılacak kadar az. Karanlık mor veya karanlık kırmızı. Hepi topu 2 tane. Ve şimdiye kadar gözlemleyebildiğim karakterler Centaurea nerimaniae türünü işaret ediyor.
Kaynak; https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1756-1051.2010.00792.x
