Akdeniz, Marmara’nın kuzeydoğu bölümü ve Karadeniz’de böyle bir meyve görürseniz firek, diğer adlarıyla gürgen yapraklı kayacık, kara gürgene bakıyorsunuz demektir (Ostrya carpinifolia). Adlarından anlaşılacağı üzere yaprakları gürgene benzer. Zaten ikisi de aynı aileden; huşgiller. Taşlı, kayalık yamaçlarda yaşamayı seviyor. Yaşlı ağaçlar koyu kahverengi derin çatlaklı bir gövdeye sahip oluyor.
İlk defa Olba kalıntıları arasında rastladım meyveli haline. Önceki senelerde henüz çiçekteyken görmüş kim olduğunu anlayamamıştım. Bir acemi kedicik denen çiçeklerini gürgene de benzetebilir fireğe de. İbreli ağaçlardan yana çok şanslı olsak da yaprak döken geniş yapraklı ağaçların pek tercih ettiği bir coğrafya değil burası. Yine de burada firek.
Gördüğünüz bireyin boyu 7 metreyi buluyordu. Ağaca doğru yürümeye başlamamla onlarca sincap başına tırmandı. O geniş fil yüzlü gövdede sincaplara da yer vardır elbet.
Her ne kadar tohumları birkaç tane çimlenme engelini birden kendine kalkan etmişse de sonbaharda olgunlaşmış tohumlar için tekrar ziyaret edeceğim. Bunlar dibine dökülen meyvelerden çıkanlar. Engelleri aşabilmenin bir yolu da embriyo oluşur oluşmaz ama tohum kabuğu sertleşmeden tohumu soğuk bir ortamda ekmek. Veya olgun tohumu soğuk ve sıcak katlamaya almak. Kararında bir kış da bu görevi görebilir. Eğer önümüzde tutarlı bir mevsim kaldıysa.
Yapılan bir çalışmada Slovenya ve İtalya’da ağacın ölmesine sebep olan olağan dışı hastalıklar değişen iklim koşullarına adapte olan Botryosphaeria dothidea popülasyonuna bağlanmış. Botryosphaeria dothidea bir mantar türü. Kanser oluşumuna sebep olan bitki hastalık etmenlerinden biri. Bitkilerde stres koşullarında belirgin hale gelen enfeksiyonlara sebep oluyor. İklim değişikliği, tüm canlılarda stresin başlıca sebeplerinden biri haline geldi.
Kaynaklar
“Botryosphaeria dothidea : a latent pathogen of global importance to woody plant health”
https://bsppjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/mpp.12495
“Diversity and pathogenicity of Botryosphaeriaceae on declining Ostrya carpinifolia in Slovenia and Italy following extreme weather conditions”
https://link.springer.com/article/10.1007/s10342-010-0424-x
