Birçok bitki süpürge yapımında kullanılıyor. Örneğin süpürge darısı türleri ( Sorghum sp.), süpürge çalısı (Calluna vulgaris),sığır kuyruğu türleri (Verbascum sp.),huş ağacı türleri (Betula sp.) hatta bir kaya kekiği türü (Satureja montana).
Bu da sığır kuyruğu (Verbascum sp.) türüyle yapılan bir süpürge. Kurumadan toplanan dallar bağlanıyor ve üzerine taş konularak bekletiliyor. Kuruyunca sapları ve uçları kesiliyor ve kullanıma hazır hâle getiriliyor. Analarımdan biri sığır kuyruklarını her gördüğünde, “bunlardan ne güzel süpürge yapılır, biz evimizin önünü hep bunlarla süpürürdük,” diyordu. Ben uzaklardayken 3 tane yapıp üzerlerine taşları da dizip gitmiş. Neyse ki bu türden etrafımızda yüzlerce var. Türkiye’de alt türler, varyeteler ve hibrit türlerle birlikte kaydedilmiş 411 Verbascum yetişiyor, bunlardan 197’si endemik. Hem kalabalık bir cins hem de endemiklik oranı yüksek olunca tür tayini de zorlaşıyor. Şu ana kadar bunlardan ancak 71 tanesi “Türkiye bitkileri” sitesinde sergilenebilmiş. Anlayacağınız elimde endemik bir süpürge tutuyor olabilirim.
Neyse ki dağda başka süpürge yapacak bitkiler de var, mesela morcak (Osyris alba). Hatta adı bizzat süpürgeyle kurulmuş; çalı süpürgesi, kara süpürge de deniyor morcağa. Bu bölgede de yerel olarak süpürge yapmak amacıyla kullanılıyor. Kaynaklarda yetişme aralığı olarak 0-500 rakımları verilmiş olsa da 900 rakımda da yaşıyorlar.
Morcağın mini minnacık çiçeklerini küçük böcek ve sinekler tozlaştırılıyor. Morfolojisiyle ilgili çalışmalarda çiçeklerin de bu ilişkiye uygun olarak evrimleştiği vurgulanıyor. Dişi çiçekler görsel olarak böcekleri cezbederken nektar içermez ama böceğin ödüllerini dişi çiçekleri taklit eden erkek çiçekler verirmiş. İşbölümü yapmışlar.
Fotosentez yapabilen bir gövdeye sahip, adaptasyon yeteneği yüksek bir çalı olmasıyla aynı toprakları paylaştığı katır tırnağına (Spartium junceum) benziyor. Ancak güvelekgiller ailesinin diğer üyelerinde olduğu gibi kısmen parazitik yani besininin bir bölümünü birlikte yaşadığı bitkilerin kök ve gövdesinden elde eden bitkilerden biri. Katır tırnağı azotunu paylaşırken morcak ortakçılık yapıyor. Ökse otuyla aynı aileden ne de olsa. Burada birlikte yaşadıkları kermes meşeleriyle (Quercus coccifera) dengeli bir besin bölüşümü yapıyor görünüyorlar; en azından ikisinin de keyfi yerinde.
Köklerinden yeni sürgünler vererek çoğaldığı düşünülürse, bir iki çok dallı kökü kesmek yeterli süpürge yapmak için. Benim için süpürgelerin şahı oldu şimdiden.
