Endemik bir lohusa otu türü köpek yamşağı (Aristolochia cilicica). Sadece Doğu Akdeniz’de yetişiyor. Lohusa otu türleri aynı zamanda fisto ve yalancı apollo kelebeklerinin tırtıllarının besini. Bir lohusa otu türüyle tanışmak, bitki yakınınızdaysa bu kelebeklerle de komşu olabileceğiniz anlamına geliyor.
Diğer lohusa otu türlerinden ayırmanın yolu; sapa doğru kulak kepçesine benzer çıkıntıları olan, dikdörtgensi mızrak şeklinde yaprak biçimi, kısa yumuşak tüylü basit gövdesi, çiçek saplarının yaprak saplarından uzun olması, u kavisli çiçeği, geniş, yeşilimsi, kapı ağzında kahverengi lekeli, kıllı çiçek örtüsü ve ve bu karakterlerin ölçüleri. Cins adı “Aristolochia” bir zamanlar bitkinin doğum sonrası kullanımına gönderme yapıyor. Antik Yunanca’da “hamilelik için en iyisi” anlamına geliyor. Tür adı “cilicica” ise, Kilikya’da, yani memleketinde yaşadığına işaret ediyor. Her ne kadar çeşitli ülkelerin geleneksel tıbbında kullanılan bitkiler olsa da, ölümcül zehirler içeriyorlar.
Tozlaşma için imkansız gibi görünen bir çiçek yapısı edinmişler. Kerametleri, çoğunlukla Diptera takımına dahil olan sinekleri çekebilen kokularında saklı. Yaydıkları kokularla böcek taklidi yapıyor, sosyalleşme mesajları gönderiyorlar. Öyle ki çiçeğin yapısı tamamıyla tozlaştırıcı böceklere, böceklerin yapısı ise çiçeklere göre. Çiçeğin dar boynundan geçebilecek denli küçük, polenleri yüklenebilecek denli yetenekli bir böceksen sofra senin. Kapıdan bir kere girince içerideki tüyümsü çıkıntılar böceğin çıkmasını engelliyor. Tünelin sonunda ışık yanılsaması yaratan özel bir yer var. Bir nevi yalancı çıkış. Böcekler ışığa doğru gidiyorum zannederken gerçek çıkışın tersi yönünde hareket ederek polenden bohçaların verileceği çıkmaz sokağa yönlendiriliyor. Oraya vardın mı, 24-48 saat içeridesin. Ancak çeperde bulunan bezlerin ürettiği nektarlar sırf senin için. Yükünü tuttuğunda tüyümsü çıkıntılar solacak ve artık gönlün nereye isterse oraya gidebileceksin. Pırrr, vınnn. Tekrar görüşeceğiz nasıl olsa.
Bir değerlendirme;
Köpek yamşağını tanıyabilmek için ilk defa Resimli Türkiye Florası kitabına başvurdum. (2. cilt, sf. 453). Türkçe olarak hazırlanmış ilk kapsamlı flora çalışması. Bitkiyi tanımlamama yardımcı olabildi mi bundan bahsetmek istiyorum.
– Çizimler güzel ancak bitki tanısı için yeterli değiller. Bu cins özelinde konuşacak olursak yapraklar tanıda önemli, ayrıca çizilmesini beklerdim. Bitkilerin dünyasına yeni dalmış bir insan olsaydım beni doğru yönlendirebilirler miydi emin değilim.
– Yine bu cins için çiçek örtüsündeki renk ve doku önemli. Ancak sadece bir türün illüstrasyonları renkli ve renk/baskı kalitesi de çok kötü. Daha kaliteli olabilir miydi? Eğer böyle olabilseydi maliyetinin çok artacağının da farkındayım. Ama zaten fiyatı bir hayli pahalı, belki de maliyet göze alınmalıydı. Bu çalışmayla ilgili olarak beklentilerim yüksekti. Emeğe haksızlık etmek istemem yine de, tüm ekibe teşekkür ederim.
