Bir kaya gülü sayılabilir nemnem otu (Ballota saxatilis). Doğu Akdeniz’in kayalarını yurt bilenlerden. Doğu Akdeniz dışında, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu’nun güneyinde yaşıyor. 2 alt türü, birbirlerinden gövde ve çanak yapraklarının özelliklerine göre ayrılıyor. Yörelere göre başka güzel adlar da verilmiş ona; şalba, çalba, balotu, ballık otu, ısırgan, gezgez otu, köpek otu, karayer pırasası, elkurtaran, pat pat otu, leylim kara, somruk ve karınca somurcağı. Kaydedilmeden kaybolan adlar da vardır mutlaka.
Keşke tüm adların öyküsünü bize anlatacak biri çıksa. Madem yok, uyduruyorum. Karınca somurcağı denmiş çünkü, karıncanın sevdiği bitkilerden biriymiş, nektarını emer, bitkiye bekçilik edermiş. Elkurtaran’mış çünkü eller/yabancılar değerini bilirmiş veya belki de hiçbir şeyi olmayan bir yabancının son sığınağı, can kurtaranı imiş. Dağlar aynı zamanda karşılaşma yeridir ellerle. Bir karşılaşmada ilaca ihtiyaç olmuş, nemnem az ötedeki kayadan toplanıp gelinmiş de öyle iyileştirilmiş elin yarası. Kararmış kireç taşları üzerinde görüldüğünden “karayer”, soluk yeşil olduğundan “pırasası”. Birazcık çobanlı bitki isimlerinde sezebileceğimiz bir yalnızlıkla çevrili bu kelime; Karayer pırasası. Kim bilir. Hikâyeler isimleri verenlerle birlikte elimizi tutmayı bırakmış.
Ballota türleri halk tıbbında öksürükte, astımda, baş ağrısında, mide bulantısında, hemoroitte yara ve yanık tedavisinde kullanılırmış.
Kayaların üzerinde yurt yoğurt otu (Galium dumosum) bodur deliçay (Stachys rupestris), kaz teresi (Arabis sp.), emzik otu (Onosma sp.), buhurumeryem (Cyclamen sp.), mayasıl otu (Ajuga sp.) ile topluluklar oluşturarak yaşıyorlar. Bazen bu topluluğa balıcak da katılıyor (Lamium garganicum).
Daha tam çiçekteyken ve neredeyse öğlen vakti ilk kez görüyorum. Sıcağın alnında dışarı pek çıkmıyoruz. Bugün yine domuzların patlattığı su borumuzu tamire giderken karınca somurcağı ile göz göze geldik. Yolumuz kayalık, o da lapyalarda biten bir gül ya, karşılaşmamız kaçınılmaz.
Tanıştıktan 5 sene sonra nektarının en leziz olduğu vakitlerde karıncaların başına üşüştüğüne tanık olunca uydurduğum hikayenin gerçek olduğunu anladım. Diyeceksiniz ki “eh, adı karınca somurcağı değil miydi zaten”. Karınca dolu bir çiçek görmenin yanında adlar ne ki? Hikayeden de güzel somurcak ve karıncası. (Temmuz 2022)
