Amatör ve profesyonel bitki gözlemcilerini buluşturan “Türkiye Bitkileri” sosyal medya sayfasında, Lathyrus cinsi üzerine uzman Hasan Genç hocamız sayesinde, bu küçük yeryüzü parçasında yetişen bir endemik bitkiyi daha kaydettim; Lathyrus cilicicus (Şah mürdümük). Çok sevinçliyim. O kadar güzel bir Mürdümük türü ki, gördüğümden beri aşk yaşıyoruz. Seyretmeye doyamıyorum ve fotoğraflarını çekmeye de. Endemik olmasa da aynı bağı kurardım elbette ancak endemiklere karşı sorumluluğumuz çok daha fazla. Kurduğumuz ilişki, ettiğimiz sohbet değişiyor o vakit. Düşünsenize kocaman bir dünyanın küçücük bir parçasında gözlerinizi açıyorsunuz hayata ve hep orada yaşamışsınız ve yaşayacaksınız, elinizden alınmazsa. Artık anlatacağım, tohumunu taşıyamadığı yerleri ona.
Başka bir yerde yetiştirmek de mümkün mümkün olmasına da, milyonlarca yıl yaşadıkları yerle öylesine içli dışlı bir ilişki kurmuş oluyorlar ki, kanatları kırılmış bir kuşa yapay kanat takmak gibi geliyor bana böylesi. Ama uçuyor mu, uçuyor, karşı da değilim. Yeter ki yuvası ve kanatları elinden alınmasın.
Diğer Lathyrus türlerine göre, selvi boyu, iri çiçekleri (5-13 çiçekli), güçlü gövdesi, oldukça uzun çiçek sapları, geniş kaliks dişleri ve geniş tarzı ile ayıt ediliyormuş.
Öylesine iri ki her bahar onu dansa kaldırıyorum.
Haziran 2019
Tohum keseleri. Biri henüz kapalı, öbürü açık. Baklagil yaban tohumlarıyla tanışanlar bilirler, bu baklaların karşılıklı iki zarı kuruyup gevreyince açılır ve bütün hızıyla döner, dönme hamlesi sırasında da tohumları farklı yön ve açılarla fırlatabileceği en uzak noktaya fırlatır. Çoğalma yolları budur ve oldukça da etkili bir yöntemdir. Tohumlar iridir, baklanın içinde bekleşmektedir, ta ki bu yöntemle bir an olsun uçmayı öğrenene kadar. Yani bu halleriyle bile uçmak nedir bilirler.
Bu yüzden tohum keselerini toplar toplamaz açmak lazım. Sonra yapacağım dersiniz, derken bir bakmışsınız baklalar tohumları odanın her tarafına fırlatıvermiş. Tıpkı bugün olduğu gibi. Kurudu, işi bitti demeyin, kuruyan bir kabuktur sadece. Hem de kabuğun içinde birtakım minnoşlar yaşamaktadır.
Ağustos 2019
Şu tohum taklidi yapan minik böcek sayesinde tohumları mevta. 1, 5, 10 derken hemen hemen tüm tohumlardan bu ufaklık çıktı, çıkıyor. Tazeyken içine yerleşmiş belli ki ve tohumu yiyerek olgunlaşıp pırrr uçuyor. Ben de pes ettim sonunda delinmiş tohumları atlayıp böcekleri kavanozdan dışarı salmaktan. Tüm tohumları dağıttım bahçeye.
Şubat 2022
Mart 2021’de yayınlanmış bir makale okudum. Tehlike altındaki Baklagiller türlerine yönelik bir inceleme yapılmış. Bu bölgede tanıştığım ve fotoğrafladığım şah mürdümügün (Lathyrus cilicicus) IUCN kırmızı listesinde “Tehlikede” kategorisinde yer aldığını öğrendim. En son tohumlarını önceki sene almış ancak sağlıklı bir tohum bulamamıştım. Kırmızı listeye bakmayı bir alışkanlık haline getiremedim. Zaten yaban bitkilerine yönelik aciliyet duygusuyla hareket ederken bunun katmerlenmesi ağır geliyor. Öte yandan eğer baksaydım şimdi tohumdan yetiştirmiş de olabilirdim. Bu sene elimden geleni yapacağım.
Doğu Akdeniz ve İç Anadolu’nun güneybatısında yaşayan bir bitki. Lathyrus digitatus’a benziyor ama özellikle büyük ve 5-15 çiçekli olmasıyla ondan ayrılıyor. 600-1300 rakımları arasında görebilirsiniz. Maki biki örtüsü, mısır tarlaları, kayalıklar ve uçurumlar yaşam alanı. Bu bölgelerde oturanlar eğer bitkiyle karşılaşırsa, varsa bahçelerinde de yaşayabilmesi veya bulundukları yerde yaşamaya devam etmeleri için sorumluluk alabilir.
– Adı geçen makale; https://bit.ly/3LQQ73R
– Türkiye bitkileri sitesinde tanı anahtarı ve fotoğraflarını görebilirsiniz; https://bit.ly/3LQ17yi
– Hakkında ayrıntılı bir çalışma için; https://bit.ly/34WhGYV
