Ballıbayaya (Lamium purpureum) İngilizce’de “Red Dead Nettle” deniyor. Yaprakları ısırgana benzediği ama ısırgan bitkisi gibi ısırmadığı için “Kırmızı ölü ısırgan” adını vermişler. Yapraklarının ısırgana benzetilebileceğine delalet. Tam da bahçede ısırganların yanında bitmiş. Bir yandan da ağzımda yaprağını çeviriyorum. Otsu, hafif bir tadı var. Bu hafif tat ıspanak, soğan gibi sebzelerle kavrularak dengeleniyor olmalı. Menüye şimdi gıvışgan (Silene behen) ve ısırgan (Urtica dioica) dahil edilebilir. Genç yaprakları yenebilir, çiğ olarak salatalarda kullanılabilir, diğer sebzelerle birlikte kavrulur veya börek yapılır. Yapraklarıyla çay yapılır. İdrar söktürücü, büzücü, terletici, kanamayı durdurucu (ezilmiş yapraklar dıştan kesik ve yaralara konularak), müshil etkisi vardır. Anadolu’da bağırsak hareketlendirici, kuvvetlendirici ilaç olarak ve prostat tedavisinde kullanılmaktadır.
Tüm ballıbabagiller üyeleri gibi iyi bir arı bitkisidir. Erken baharda açan çiçekler arılar için iyi bir polen kaynağıdır. Kendi kendine yetiştiğinde genellikle boy yapmaz ancak bir alana ekilerek özenle bakıldığında daha boylu ve güçlü çiçek sapları oluşturabilirler. Tohumlar ılık kışlarda bile ekilebilir. Patateslerle uyumlu oldukları birlikte yetiştirilebilecekleri bilgisi verilmekte.
Yeterince güneş görebildiği alanlarda bitkinin üst yaprakları mor/pembe veya morumsu, pembemsidir. Yapraklar kalp şeklinde ve tüylüdür. Belirgin şekilde damarlanmalara sahiptir. Aynı aileden baltutan (Lamium amplexicaule) ile karıştırılabilir. Ballıbabanın yaprakları dalların üst kısmına doğru yoğunlaşır, baltutan sapı boyunca, daha aralıklı yaprak ve çiçek kümelerine sahiptir, aynı zamanda yaprakları sapsızdır. Bununla birlikte baltutan da Japonya’da bir tür pirinç yemeğine eşlik eder.
Türkiye’de 15 tür Lamium kaydedilmiştir. Alttür ve varyetelerle birlikte sayı 31’i bulmaktadır. Bunlardan 5 tanesi endemiktir. Cinsin tıbbi nitelikleriyle en çok kullanılan türü Lamium album’dur. Burada yetişen, şimdiye kadar rastlaştığımız Lamium türleri;
– Ballıbaba (Lamium purpureum)
– Güzelce (Lamium orientale)
– Tel balıcak (Lamium cariense)
– Baltutan (Lamium amplexicaule)
