akçakesme’nin kuşları

Mantar ararken baştan sona meyveye kesmiş bir akçakesmeyle (Phillyrea latifolia) karşılaşıyorum. Ağacı görmemle iki kuşun kendine çekidüzen vermesi bir oluyor. Pırrrrrrr…. Pırrrrrr…. Sanki çalının bir kısmı uçmaya karar verdi. Pırrrrrlardan biri kızılgerdan. Yakınlardaki bir kermes meşesinin üzerine konup beni kesmeye başlıyor.

Akçakesme hem dona hem kuraklığa dayanabilen çok yıllık bir çalı. Ama belli ki denizin esintisini seviyor. Mitilini, Akdeniz’den başlayıp Ege, Marmara, Karadeniz kıyıları boyunca sermiş. Otlatmanın yasak olduğu orman kesimi alanında keçilerden de kurtarmış paçayı. Buradaki adıyla “kesme”, şöhretini yem bitkisi olmasına borçlu. Yaprak dökmediği için keçilere kış yaz bereketini sunan bir azık. Neyse ki sert budamalar keyfini bozmuyor. Peyzajda şekilden şekle sokulan bir çalıyken, fırsat verilirse boyu 10 metreyi bulabilen bir ağaca dönüşüyor. Geleneksel tıpta tıpkı akrabası zeytin gibi meyve ve yaprakları kullanılıyor. Akdeniz’de büzücü, idrar söktürücü, ülser ve ağız iltihaplarının tedavisinde, Türkiye’de, yaprakları kaynatılarak hazırlanan infüzyon, böbrek taşı sorunlarında ve kan şekerinin düşürülmesinde kullanılıyor. Doğal boyamada da yeşilimsi gri renk elde etmek için yararlanılan bitkilerden biri.

Türkiye’de, tek türle temsil ediliyor bu yüzden tanıması pek kolay. Kaynaklardaki “muhtemelen meyveleri yeniyor” gibi belirsiz bir ifadeye güvenerek minicik meyvelerinden birini ağzıma atıyorum. Her meyvenin içinde meyveye yer bırakmayan kocaman tek bir tohum var. Geriye kalan incecik; sulu, hafif acımsı ve ancak bir avuç yersem çıkarabileceğim tanıdık bir aroması var, zeytinimsi ama yağsız. Damakta gezdirilebilen bir tat değil, kuşlar gibi pırrrrr uçuyor.

Kimi ağırlayacağını iyi biliyor akçakesme. Kurmuş kuşlara bir ziyafet masası, tohumlarının şu dağı dolanacağından emin, gülüyor. Bir araştırmada, incelenen bölgelerdeki karabaş ötleğen ve kızılgerdanın akçakesmenin temel tohum dağıtıcıları olduğu bilgisi verilmiş. Demek ki kuşlar da gülüyor.