Mürver otuyla (Sambucus edulus) randevumuz vardı. Her arabaya bindiğimde göreceklerimi, dokunacaklarımı, koklayacaklarımı ıskaladığımı düşünüyorum ama madem mürver otu istikametine gidiliyor ben de yola koyuldum. Tomurcuklarını, yapraklarını, meyvesini gördüm, çiçeklerini de görmek, koklamak istiyorum. Ota uzak bir yerde durdurduk arabayı ve inip yürümeye başladım, yürümek için ayaklarımız var ya. Hemen az ötemde arı otu diğer bir adıyla Kayseri kedi lalesi ile karşılaştık (Nepeta caesarea)
Bir kez daha yürümediğim bütün yollar boğazıma dizildi. Dünyayı yürüyerek kat etmekle arabayla geçivermek arasında duruyordu. Bir tepenin üstünü tutmuş, çiçeklerine ışık düşürmüş duruyordu. Burnumuzun dibinden çok güzel bir koku geçmiş de iz bırakmış, etrafta o izin sahibini ararmışız gibi duruyordu. Arkasına kızılçamları, kermes meşelerini almış, dimdik duruyordu. Evimize giden sürekli kullandığımız bir yol burası hâlbuki. O duruyormuş ama biz geçivermişiz.
Affedilecek gibi değil geçiverdiklerimiz. Tohumunu alıp çoğaltabilirsem belki. Çünkü tehdit altındaki türler listesinde “NT” kategorisinde. Yani yakın gelecekte “tehdit altında” olarak tanımlanma olasılığı yüksek. Üstelik “endemik” bir bitki. Tübives’e göre doğal yayılışı bulunan iller şunlar; Osmaniye, Ankara, İçel, Kayseri, Konya ve Niğde. Bitki “caesarea” tür adını Kayseri’ye borçluymuş. İlk orada isimlendirilmiş olsa gerek.
Ballıbabagillerden arı otu. Diğer Nepeta türlerinden karakteristik görünüşüyle kolaylıkla ayırt ediliyor; tepede birikmiş çiçek kümeleri, çiçekleri saran yapının (kaliks) uzun ve sert dişli olması, çiçek sapının üzerinde bulunan küçük yaprakçıkların (brakteol) uzun ve ince olması, yapraklarının dar eliptik olmasıyla. 650-1700 rakımları arasında yetişiyor.
*
Dün arı otunun tohumlarını alıp bir tepsiye serdim. Dost gece eve geldi, ortalıkta bir tur atıp tepsiye doğru seğirtti. Birkaç tohum kesesini çiğneyip, huşu ile üzerlerine yatıverdi. Bahçede yetişen iki tür Nepeta’dan, kediler için ektiğim Nepeta cataria, kedi keneviri olarak değerlendiriliyor. Çiğneyip, koklayıp bitkinin altında kendilerinden geçiyorlar. Türkiye’de bu türün doğal yayılışı olduğu gibi, şimdiye kadar kaydedilmiş 39 Nepeta türü yetişiyor. Alt türlerle beraber bu sayı 50’yi buluyor, Bunlardan 19’u ise endemik.
N. italica ve N. racemosa yaprakları baharat olarak, N. cataria tıbbi nitelikleriyle; ağrı kesici, kramp çözücü, menstrüasyon düzenleyici, midevi ve yara iyileştirici olarak kullanılıyor. N. caesarea ise Güney Anadolu’da mide rahatsızlıklarını gidermek için bitki çayı olarak değerlendiriliyor.
Sadece kurumuş çiçek kümelerini tohumu için topladığım bir Nepeta türüne bu ilgi, bitkinin “Nepetalactone” içeriğinin yüksek olduğunu gösteriyor. Kedileri Nepeta’lara çekenin de bu madde olduğu düşünülüyor, elbette şimdilik, vardır bu hikâyenin eksiği. Keşke hayvanların neler öğrenebileceğinin değil, neler öğretebileceğinin bir önemi olsa.
*
Sonbaharda saçtığım tohumlardan büyüyen bir arı otu bahçeye yerleşti. Bunca tohum saçmama ve ekmeme rağmen sadece birinin çimlenmiş olmasını son iki senenin kuraklığına bağlıyorum çünkü burası tam da yuvası.
Notlar;
1) Bitkiyle ilgili bir araştırma; https://bit.ly/2JtWNW5 Araştırmada incelenen 3 Nepeta türünden Nepeta caesarea’nın uçucu yağında ana bileşenin “Nepetalactone olduğunu belirlenmiş ve bitkide; “belirgin sedasyonun yanı sıra önemli analjezik aktivite” tespit edilmiştir” deniyor.
2) 3 Nepeta türü ekstresi üzerinde yapılan bir araştırmada antioksidan kapasitesi açısından en etkili türün N. italica olduğu sonucuna varılmış; https://bit.ly/31yWYqR Ancak bitkilerin fenolik içeriklerinin genetik ve çevresel faktörlere bağlı olduğu unutmamalı.
