çözümler aynı

Doğu Akdeniz’de nisan başı gibi toplanmaya başlanır tilkişen, yabani kuşkonmaz (Asparagus acutifolius). Zamanı geliyor. Toplayacağımız kısım tilkişenin henüz yeni uyanmış sürgünleri. Zaten hemen yanlarında, önceki yılın artık odunsulaşmış, dikenli çalılara dönmüş sürgünleri duruyor olacak. Tarla bayır gezerken, tilkişeni böyle buluyoruz, gözümüz ilk önce dikenli çalısını arıyor. Bu çalı biçimindeki gövde bir süre sonra kururken, taze sürgünlerin açtığı yöne doğru bitki yer değiştiriyor. Yani yürüyor da diyebiliriz. Çünkü toprak altı gövdeye (rizom) sahiptir. Geleneksel bir uygulamaya göre eski sürgünlerin toprak üstü kısımları kesilerek bitkinin daha fazla taze sürgün yapması sağlanır. Kesilen her bir odunsulaşmış sürgün yerine 10-11 taze sürgün toplanılabileceğine inanılır. Elbette denemedim çünkü eski sürgünler aynı zamanda çiçek ve tohum üretmek için önemli. Çiçekler ve tohumlar en az 1 yaşındaki sürgünler üzerinde görülüyor. Belki tohum alıp kendimiz yetiştirmeyi denersek bu yöntemi uygulayabiliriz. Tekrar tohum alabilmek için de hem erkek hem de dişi çiçekler veren bitkilerin ekilmesi gerekiyor. Dolayısıyla çoğalabilmesini öncelikle tozlaştırıcı böceklere borçlu. Tohumlar ılık suda 12 saat bekletilir ve ilkbaharda ekilebilir. Kültürü yapılan türü ise Asparagus officinalis’tir.

Dioscorea communis (Dolanbaç) sürgünleriyle karıştırılabilir. Toplayıcılığını yaparken karıştırma ihtimali daha azsa da (Dolanbaçta yaprak yapıları belirgindir) pazarlarda dolanbaç/acı filiz, tilkişen sürgünleriyle birlikte satılabiliyor. Dolanbaç saponin içeriği sebebiyle iyi pişirilerek yenilmelidir.

Türkiye’de 3’ü endemik olan 15 Asparagus türü yetişiyor. Birbirine benzeyen iki tür arasında Asparagus acutifolius “Demet başına 5-10 dikensi yapı”, Asparagus aphyllus ise; “Demet başına 1-5 dikensi yapı” barındırıyor. Bu dikensi yapılar için kullanılan botanik terimi ise “Cladode”; bir yaprağın işlevlerini andıran ve yerine getiren özel bir gövde yapısına verilen ad. Genellikle tırmanma, korunma, kurak habitatlara adaptasyon ve su veya yiyecek depolama gibi özel işlevler için değişikliğe uğramış yapılardır. Birbirleriyle yakın akraba olmayan tür ve soylar arasında da görülebilmeleri, hayatın benzer çözümlere başvurduğunu gösteren evrim sürecinin şaşırtıcı sonuçları olarak selamlanıyor. Örneğin kaktüslerde de benzer değişikliklere uğramış yaprak/gövde yapıları bulunur.

Peki, neden topluyoruz bu güzel sürgünleri? Yemek için. Geleneksel olarak bitkinin tamamı spazm giderici, yangı giderici, diüretik, terletici, yumuşatıcı, müshil ve yatıştırıcı olarak kullanılır. Sebze olarak tüketildiği gibi halk hekimliğinde özellikle böbrek ve mesane sorunlarında çay olarak da kullanılıyor. Haşlandıktan sonra omletlere, salatalara girebilir, kavurması ve közlemesi yapılır, en çok tercih edilen kulanım biçimi ise haşlandıktan sonra zeytinyağı, limon ve sarımsakla terbiye edilerek yenilmesidir.

Bense keçiler gibi çiğ yiyorum. Elime geçen ne ki, heybeme katıp eve götürebileyim, keçiler her zaman öndeler. Bu sene ektiğim tohumlar çimlenirse işte o zaman işler değişecek.