Salvia fruticosa: 1 metreye kadar büyüyebilen çok yıllık bir çalıdır. Yapraklar trifoliattır. Yani üç yaprakçıktan oluşur, loblar derin olduğu için her bir yaprakçık ayrı birer yaprakmış gibi algılanabilir, loblar bitişik de olabilir. Bu yapı karakteristiktir bu yüzden ona geçmişte Salvia triloba deniyordu. “triloba” yani üç loblu. Ama her zaman böyle değildir. Tanı anahtarında yaprak tipi için basit veya üç loblu deniyor. Yani bazen de lobsuzdur yapraklar.
Salvia officinalis: 20-70 cm boyunda, çok yıllık, çalımsı bir bitkidir. Uzun yumurta şeklinden, dar elips şekle kadar değişen yapraklar karşılıklı olup, uzun bir sapla dala bağlanır. Yapraklar dibe doğru daralır, genellikle dipte iki yaprakçık daha bulunur. (Genellikle demek, bulunmayadabilir anlamına geliyor, yani iki yaprakçık var, tek yaprakçık var veya hiç yok.) Yaprak kenarları ince dişli olup her iki yüzü de sık tüylüdür.
Bazı özelliklerini aktardığım iki bitki hayli benzer, bu yaprakçık/lob tanımları eğer bitkileri aynı anda inceleyemiyorsanız kafa karıştırıcı olabiliyor. O zaman nasıl ayırt edebiliriz? Çok kolay, öncelikle Salvia officinalis’in Türkiye’de doğal yayılışı yok, bahçelerde görebiliriz veya tohumunu, fidesini edinip yetiştirebiliriz. Aynı zamanda Salvia fruticosa da öyle her yerde bitmiyor, onu bahçe ve saksı dışında görebilmek için doğal yayılışı olan bir ilde yaşıyor olmalıyız; Antalya, Aydın, Balıkesir, İzmir, Muğla, Tekirdağ gibi. Aynı zamanda üzerinde elmaya benzetilen mazı/gal oluşumları görüldüğü için “Elma şalbası” da diyorlar
Gelelim benim bilmeceme. Bir arkadaşın özenip sevip bir bahçeden yürüttüğü adaçayı çeliği büyür kocaman olur. Bunun bir adaçayı olduğunu bilen ama türünü bilemeyen Yazı Yaban da “bende isterim bir dal” diyerek, yetişkin bitkiden bir çelik alır, yetiştirir, araştırır, bakar, Salvia officinalis olduğuna kanaat eder. Ama kanaatler doğası gereği, yoruma açık her bilgi kırıntısıyla bulanmaya müsaittir. Derken bilmece elden ele.
En iyisi ne biliyor musunuz? Türkiye’de yetişen tüm Adaçayı türlerinin tohumlarını veya çeliklerini bulup, edinip ekmek. Bahçede şimdilik 3 yerli tür, 1 bilmece var, kaldı mı 96 Adaçayı türü. Eeee, bir yerden başlamak lazım.
Görsel: Salvia officinalis olduğunu düşündüğüm bitkinin şekil şekil yaprakları.
